Β' ΕΝΟΤΗΤΑ

ΤΑ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ

Επιρρήματα λέμε τις άκλιτες λέξεις που φανερώνουν τόπο, χρόνο, τρόπο, ποσό, άρνηση, βεβαίωση ή δισταγμό.

Α. Τοπικά επιρρήματα: Φανερώνουν τόπο και τα βρίσκουμε με την ερώτηση «πού»: μέσα, έξω, πάνω, κάτω, αριστερά, δεξιά, ψηλά, χαμηλά, εδώ, εκεί, πουθενά, δίπλα, κοντά, μακριά, πλάι, απέναντι, ανάμεσα, παντού, καταγής, γύρω…

Β. Χρονικά επιρρήματα: Φανερώνουν χρόνο και τα βρίσκουμε με την ερώτηση «πότε;»: τώρα, αμέσως, ύστερα, αύριο, συνέχεια, συνεχώς, πέρυσι, χθες, συχνά, σπάνια, ολημερίς…

Γ. Τροπικά επιρρήματα: Φανερώνουν τρόπο και τα βρίσκουμε με την ερώτηση «πώς»: έτσι, αλλιώς, κάπως, μαζί, ξαφνικά, εύκολα, δύσκολα, ωραία, άσχημα…

Δ. Ποσοτικά επιρρήματα: Φανερώνουν ποσότητα και τα βρίσκουμε με την ερώτηση «πόσο;»: λίγο, πολύ, αρκετά, καθόλου, ελάχιστα, περίπου, σχεδόν…

Ε. Αρνητικά επιρρήματα: Φανερώνουν άρνηση: όχι, μην, δεν, όχι βέβαια.

ΣΤ. Βεβαιωτικά επιρρήματα: ναι, μάλιστα, βεβαίως.

Ζ. Διστακτικά επιρρήματα: Φανερώνουν δισταγμό: ίσως, πιθανώς, τάχα, δήθεν.

Η ορθογραφία των επιρρημάτων

-ω: πάνω, κάτω, εδώ, γύρω.

-ως: βεβαίως, ίσως, ασφαλώς, συνεχώς, κυρίως, ιδίως, εντελώς, τελείως.

-ίς: μόλις, ολημερίς, χωρίς, ολονυχτίς, νωρίς.

-ής: καταγής, καταμεσής, εξής.

ΑΠΟ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΣΕ ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΣΥΝΤΑΞΗ ΚΑΙ ΤΟ ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΟ

Μια πρόταση βρίσκεται σε ενεργητική σύνταξη όταν το ρήμα είναι στην ενεργητική φωνή.

Π.χ. Τα μουσεία φυλάνε θησαυρούς.

Τα μουσεία είναι Υποκείμενο στην πρόταση. Το υποκείμενο το βρίσκουμε με την ερώτηση «ποιος;» και συντάσσεται πάντα σε πτώση ονομαστική.

Η λέξη θησαυρούς είναι το Αντικείμενο της πρότασης.  Το Αντικείμενο το βρίσκουμε με την ερώτηση «τι + το ρήμα» και συντάσσεται πάντα σε πτώση Αιτιατική.

Μια πρόταση βρίσκεται σε Παθητική σύνταξη όταν το ρήμα είναι στην Παθητική φωνή.

Π.χ. Οι θησαυροί φυλάγονται από τα μουσεία.

Οι θησαυροί είναι Υποκείμενο στην πρόταση.

Από τα μουσεία είναι το Ποιητικό Αίτιο της πρότασης. Το Ποιητικό Αίτιο μας φανερώνει ποιος έκανε αυτό που έπαθε το Υποκείμενο.

Στην Παθητική σύνταξη δεν έχουμε Αντικείμενο αλλά Ποιητικό Αίτιο.

Για να μετατρέψουμε την Ενεργητική σε Παθητική σύνταξη το Αντικείμενο γίνεται Υποκείμενο και το Υποκείμενο Ποιητικό Αίτιο και το αντίστροφο.

Π.χ. Ο Νίκος έσκισε το βιβλίο.  (Ενεργητική σύνταξη)

        Το βιβλίο σκίστηκε από το Νίκο. (Παθητική σύνταξη).

ΠΡΟΣΟΧΗ! Με την Ενεργητική σύνταξη δίνουμε έμφαση στο Υποκείμενο ενώ στην Παθητική στο γεγονός.

ΑΠΟ ΤΙΣ ΞΕΝΕΣ ΣΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ

ασανσέρ = ανελκυστήρας

φαξ = τηλεομοιοτυπία

e-mail = ηλεκτρονικό ταχυδρομείο

κομπιούτερ = ηλεκτρονικός υπολογιστής

στρατέγκο = στρατηγική

παζλ = συνθέτω και δημιουργώ

τόμπολα = ας διασκεδάσουμε

σκραμπλ = λεξιμαχίες

κλαμπ = λέσχη

τάιμ άουτ = διάλειμμα

μπάσκετ = καλαθοσφαίριση

τένις = αντισφαίριση

βόλεϊ = πετοσφαίριση

χάντμπολ = χειροσφαίριση

τεστ = διαγώνισμα

ίντερνετ = διαδίκτυο

τηλεκοντρόλ = τηλεχειριστήριο

πέναλτι = ποινή

μποτιλιάρισμα = ανάσχεση

site = ιστοσελίδα

ανιματέρ = διασκεδαστής

σέρφιγκ = πλοήγηση

μόντεμ = τηλεφωνικός διαμορφωτής

ΓΡΑΦΟΝΤΑΙ ΜΕ ΜΙΑ ΛΕΞΗ

εντάξει, απευθείας,  ειδάλλως,  εντέλει,  εντούτοις,  εξαιτίας,  επικεφαλής,  καθεξής,  καθωσπρέπει,  οπωσδήποτε,   ολωσδιόλου,  προπαντός,  προπάντων,  υπόψη,  καταρχήν, κατευθείαν,  ώσπου.

ΑΡΧΑΙΟΚΛΙΤΑ ΡΗΜΑΤΑ

1. Ρήματα σε  -άγω.

ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ		ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ
ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ	ΑΟΡΙΣΤΟΣ	ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ	ΑΟΡΙΣΤΟΣ
εισάγω	εισήγαγα	εισάγομαι	εισήχθην-ης-η
παράγω	παρήγαγα	παράγομαι	παρήχθην-ης-η
εξάγω	εξήγαγα	εξάγομαι	εξήχθην-ης-η
απαγάγω	απήγαγα	απάγομαι	απήχθην-ης-η

     Παραδείγματα:

Το αυτοκίνητό μου εισήχθη από τη Γερμανία.

Το φρούτο που τρως παρήχθη στο χωράφι του παππού μου.

Το λάδι της Λακωνίας εξήχθη στην Αγγλία.

Άκουσα στις ειδήσεις ότι ένα παιδάκι απήχθην από κακοποιούς.

2. Ρήματα σε –βαίνω.

ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ
ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ	ΑΟΡΙΣΤΟΣ
παραβαίνω	παρέβην-ης-η
επεμβαίνω	επενέβην-ης-η
συμβαίνω	συνέβην-ης-η
διαβαίνω	διέβην-ης-η
προβαίνω	προέβην-ης-η

3. Ρήματα σε –δεικνύω.

ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ		ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ
ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ	ΑΟΡΙΣΤΟΣ	ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ	ΑΟΡΙΣΤΟΣ
αποδεικνύω	απέδειξα	αποδεικνύομαι	απεδείχθην-ης-η
αναδεικνύω	ανέδειξα	αναδεικνύομαι	ανεδείχθην-ης-η
υποδεικνύω	υπέδειξα	υποδεικνύομαι	υπεδείχθην-ης-η
επιδεικνύω	επέδειξα	επιδεικνύομαι	επεδείχθην-ης-η

4.  Ρήματα σε –λαμβάνω.

ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ		ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ
ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ	ΑΟΡΙΣΤΟΣ	ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ	ΑΟΡΙΣΤΟΣ
απολαμβάνω	απόλαυσα	----------------------	-----------------------
συλλαμβάνω	συνέλαβα	συλλαμβάνομαι	συνελήφθην-ης-η
καταλαμβάνω	κατέλαβα	καταλαμβάνομαι	κατελήφθην-ης-η
προσλαμβάνω	προσέλαβα	προσλαμβάνομαι	προσελήφθην-ης-η

Παραδείγματα: Ο αδερφός μου προσελήφθη στη ΔΕΗ. Ο ληστής συνελήφθη από την αστυνομία. Η αίθουσα κατελήφθη από τους φοιτητές.

ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΣΧΗΜΑΤΑ

1.  Μεταφορά:  χρυσή καρδιά

      Κυριολεξία:  χρυσή αλυσίδα

2.  Παρομοίωση:  «Στο έμπα μπήκε σαν αϊτός στο ξέβγα σαν πετρίτης.»

3.  Προσωποποίηση:  Η φύση φόρεσε τα γιορτινά της.

                                       « Ο Όλυμπος κι ο Κίσσαβος τα δυο βουνά μαλώνουν.»

4.  Υπερβολή:  Ψήθηκα από τη ζέστη.  Πέθανα από την κούραση.  Τα μάτια σου δεκατέσσερα.

5.   Ασύνδετο σχήμα:  Για να φτιάξουμε κέικ χρειαζόμαστε αλεύρι, νερό,  ζάχαρη,  βούτυρο και λίγη σόδα.

6.  Περίφραση:  Ο Γέρος του Μοριά (ο Κολοκοτρώνης),  ο γιος της βροχής (το σαλιγκάρι),  το κλεινόν άστυ (=ένδοξη πόλη) (η Αθήνα),  η νύμφη του Θερμαϊκού (η Θεσσαλονίκη).

ΕΥΘΥΣ ΚΑΙ ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ

Ευθύς λόγος

Παράδειγμα:

-         Ποιος έριξε τη μπόμπα; ρώτησε ο ανακριτής.

-         Δεν ξέρω, απάντησε ο μαθητής.

Πλάγιος λόγος

Παράδειγμα:

Ο ανακριτής ρώτησε ποιος έριξε τη μπόμπα και ο μαθητής απάντησε ότι δεν ξέρει.

ΚΑΝΟΝΑΣ: Στον ευθύ λόγο τα λόγια τα γράφουμε ακριβώς όπως τα είπαν. Στον πλάγιο λόγο περιγράφει ένας τρίτος τα λόγια.

Πώς θα καταλάβουμε τι Μέρος του Λόγου είναι το «του»

Το τετράδιό του (το δικό του τετράδιο): Το «του» είναι Κτητική Αντωνυμία.

Του είπε (είπε σ’ αυτόν): Το «του» είναι Δεικτική Αντωνυμία.

Του τετραδίου: Το «του» είναι άρθρο.

Η ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗΣ

Πότε βάζουμε –ήστε,  -ίστε,  -είται,  ή  -είτε

ποτίζω – ποτίστε – ποτιστείτε

κερδίζω – κερδίστε – κερδηθείτε

προτιμώ – προτιμήστε – προτιμηθείτε

αγαπώ – αγαπήστε – αγαπηθείτε

αρνούμαι – αρνείστε

Κανόνας: Γράφουμε  -ίστε όταν προέρχεται από ρήμα με κατάληξη –ίζω.

                   Γράφουμε –ήστε όταν προέρχεται από ρήμα β’ συζυγίας.

ΠΡΟΣΟΧΗ! Εσείς ικανοποιείστε μ’ αυτά που σας δίνουν. (Οριστική)

Οι εργαζόμενοι φώναζαν: «Ικανοποιήστε τα αιτήματά μας!»  (Προστακτική)

Η ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΑΟΡΙΣΤΟΥ

Α. Ρήματα με κατάληξη –ίζω

Ενεστώτας	Αόριστος
Βασαν-ίζω	Βασάν-ισα
Γεμ-ίζω	Γέμ-ισα
Ζυγ-ίζω	Ζύγ-ισα

Β. Ρήματα δεύτερης συζυγίας (έχουν κατάληξη –ώ)

Ενεστώτας	Αόριστος
σταματ-ώ	σταμάτ-ησα
χτυπ-ώ	χτύπ-ησα
μιλ-ώ	μίλ-ησα

Γ. Παθητική φωνή

Ενεστώτας	Αόριστος
αναγκάζ-ομαι	αναγκάστ-ηκα
φαντάζ-ομαι	φαντάστ-ηκα
δέχ-ομαι	δέχτ-ηκα

ΕΞΑΙΡΟΥΝΤΑΙ: δανείζω - δάνεισα,  δακρύζω – δάκρυσα,  αθροίζω – άθροισα

Δ. Διατηρούν το –ι του θέματος:  τρίβω – έτριψα,  στρίβω – έστριψα,  σφίγγω – έσφιξα

Ε. Διατηρούν το –υ του θέματος: δακρύζω – δάκρυσα,  αναβλύζω – ανάβλυσα,  κατακλύζω – κατάκλυσα,  κελαρύζω – κελάρυσα,  συγχύζω – σύγχυσα,  χύνω – έχυσα,  διευκολύνω – διευκόλυνα,  γδύνω – έγδυσα,  ντύνω – έντυσα,  κρύβω – έκρυψα,  σκύβω – έσκυψα,  μηνύω – μήνυσα

ΣΤ. Ρήματα σε –αίνω: ομορφαίνω – ομόρφυνα,  ακριβαίνω – ακρίβυνα,  βαραίνω – βάρυνα,  κονταίνω – κόντυνα,  πληθαίνω – πλήθυνα  κ.ά.

Ζ. Διατηρούν το –οι- του θέματος: ανοίγω – άνοιξα, αθροίζω – άθροισα

Η. Διατηρούν το –η του θέματος: αφήνω – άφησα,  σβήνω – έσβησα,  πήζω – έπηξα,  πρήζω – έπρηξα κ.ά.

Θ. Διατηρούν το –ει του θέματος: κλείνω – έκλεισα (την πόρτα),   αλείφω – άλειψα,  γλείφω – έγλειψα  κ.ά.

Ι. Όσα ρήματα έχουν στο θέμα τους –ε, το μετατρέπουν σε –ει: δέρνω – έδειρα,  σπέρνω – έσπειρα,( αλλά σπυρί),   αναγγέλλω – ανάγγειλα,  στέλνω – έστειλα,  μένω – έμεινα,  απονέμω – απένειμα,  ανατέλλω – ανέτειλα,  βλέπω – είδα,  λέω – είπα

ΙΑ. Ρήματα σε –ώνω: κλειδώνω – κλείδωσα,  τελειώνω – τελείωσα,  βιδώνω – βίδωσα κ.ά.

ΙΒ. Ρήματα σε –βάλλω: αναβάλλω – ανέβαλα,  προσβάλλω  - πρόσβαλα,  εισβάλλω – εισέβαλα,  αποβάλλω – απόβαλα,  συμβάλλω – συνέβαλα,  διαβάλλω – διέβαλα κ. ά.

  

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

Α. Ομώνυμα λέγονται εκείνες οι λέξεις οι οποίες ενώ ακούγονται και προφέρονται το ίδιο, στην ουσία είναι λέξεις διαφορετικές τόσο στην ορθογραφία όσο και στη σημασία: κλείνω – κλίνω,  πήρα – η πείρα, ο τοίχος – το τείχος, όμως – ο ώμος.

Β. Συνώνυμα λέγονται οι λέξεις οι οποίες προφέρονται διαφορετικά στην ουσία όμως έχουν σχεδόν την ίδια σημασία: ίδιος – όμοιος,  γινωμένο – ώριμο,  γρήγορος – ταχύς, χοντρός – παχύς,  χρέος – όφελος,  μπόρα – καταιγίδα.

Γ. Παρώνυμα λέμε τις λέξεις που μοιάζουν στην προφορά τους, διαφέρουν όμως στη σημασία τους: τήξη – πήξη, χείλη – χίλιοι.

Δ. Ταυτόσημα λέμε τις λέξεις που διαφέρουν στην προφορά τους, έχουν όμως την ίδια ακριβώς σημασία: φεγγάρι – σελήνη, πέτρα – λιθάρι, κόκορας – πετεινός, σπίτι – κατοικία.

Ε. Περίφραση είναι το σχήμα του λόγου που το χρησιμοποιούμε για να εκφράσουμε κάτι με περισσότερες λέξεις.

Π.χ. Ο γιος της βροχής: ο σαλίγκαρος

        Ο αγγελιαφόρος της άνοιξης: το χελιδόνι

        Ο γέρος του Μοριά: ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης

        Το  κλεινόν άστυ: η Αθήνα

         Η νύφη του Θερμαϊκού: η Θεσσαλονίκη

Η ΣΥΝΔΕΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ

1. Παρατακτική σύνδεση. Χρησιμοποιούμε τους Συνδέσμους: και,  ή,  ούτε,  αλλά,  όμως,  μα.

2.Υποτακτική σύνδεση. Χρησιμοποιούμε τους Συνδέσμους:

- γιατί,  επειδή, αφού,  διότι,  μια και (Αιτιολογικές προτάσεις).

-να,  για να (Τελικές προτάσεις).

-ώστε,  που (Αποτελεσματικές προτάσεις).

-αν (Υποθετικές προτάσεις).

-αν και,  ενώ,  μολονότι,  παρ’ όλο που (Εναντιωματικές προτάσεις).

όταν,  μόλις,  καθώς,  πριν,  προτού,  όποτε,  άμα, σαν (Χρονικές προτάσεις).

3.  Ασύνδετο σχήμα.  Δεν χρησιμοποιούμε συνδέσμους αλλά κόμματα.

Π.χ. Η μητέρα μου με κοίταξε, έκανε μια περίεργη γκριμάτσα, μ’ αγκάλιασε και με φίλησε.

Θέμα – κατάληξη – χαρακτήρας

μαθητ – ής

Θέμα  είναι το μέρος της λέξης που δεν αλλάζει κατά την κλίση  (μαθητ-).

Χαρακτήρας είναι ο τελευταίος φθόγγος του θέματος (-τ-).

Κατάληξη είναι το μέρος της λέξης που αλλάζει κατά την κλίση (-ης).

ΚΑΝΟΝΕΣ ΣΥΛΛΑΒΙΣΜΟΥ

1. Οι δίφθογγοι, οι συνδυασμοί και τα δίψηφα φωνήεντα δεν χωρίζονται κατά το συλλαβισμό. Π.χ. αη-δό-νι, μα-ζεύ-ω,  αί-θου-σα.

2. Δυο όμοια σύμφωνα χωρίζονται κατά το συλλαβισμό: άλ-λος.

3.  Δυο σύμφωνα πάνε μαζί κατά το συλλαβισμό, όταν απ’ αυτά αρχίζει ελληνική λέξη: κα-θρέ-φτης (θρανίο).

4. Δυο σύμφωνα χωρίζονται κατά το συλλαβισμό, όταν απ’ αυτά δεν αρχίζει ελληνική λέξη: αρ-χη-γός.

5.  Αν έχουμε τρία σύμφωνα, πάνε μαζί αν από τα δύο πρώτα αρχίζει ελληνική λέξη: ά-στρο( στρώνω).

  Αν από τα δύο πρώτα δεν αρχίζει ελληνική λέξη, τότε χωρίζονται: άν-θρω-πος.