ΣΤ' ΕΝΟΤΗΤΑ

ΟΙ ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ

Ο Πέτρος είναι καλός μαθητής.

Αυτός είναι καλός μαθητής.

Αντωνυμίες λέμε τις λέξεις που μπαίνουν στη θέση των ονομάτων.

1. Προσωπικές αντωνυμίες: εγώ, εσύ, αυτός,-ή,-ό, εμείς, εσείς, αυτοί,-ές,-ά.

     Εμένα (με), εσένα(σε),  εμάς(μας),εσάς(σας), αυτούς(τους), αυτήν(την).

ΠΡΟΣΟΧΗ! Οι  μονοσύλλαβες αντωνυμίες  λέγονται  αδύνατοι τύποι.

Πώς ξεχωρίζουμε τους αδύνατους τύπους των προσωπικών αντωνυμιών από τα άρθρα:

·        τους μάλωσε: αν ακολουθεί ρήμα είναι προσωπική αντωνυμία.

·        τους ανθρώπους: αν ακολουθεί ουσιαστικό είναι άρθρο.

2.  Αναφορικές αντωνυμίες: ο οποίος-α-ο,  όσος-η-ο,  όποιος-α-ο, που (χωρίς τόνο),  ό,τι (=οτιδήποτε).

3. Αόριστες αντωνυμίες: ένας-μία-ένα,  κανένας-καμία-κανένα,  καθένας-καθεμιά-καθένα,  κάποιος-κάποια-κάποιο,  μερικοί-μερικές-μερικά,  άλλος-άλλη-άλλο,  καθετί,  κάτι,  τίποτα, ο τάδε.

4. Αυτοπαθείς αντωνυμίες: ο εαυτός μου, ο εαυτός σου,  ο εαυτός του κ.τ.λ.

5. Δεικτικές αντωνυμίες: αυτός-ή-ό,  τούτος-η-ο, εκείνος-η-ο,  τόσος-η-ο,        τέτοιος-α-ο. 

6.  Ερωτηματικές αντωνυμίες: ποιος-α-ο,  πόσος-η-ο,  τι.

ΠΡΟΣΟΧΗ! Ποιο βιβλίο διάβασες; Ξέρω ποιο θέλεις.

Αλλά: Θα διαβάζω πιο πολύ. Κάθισε πιο πέρα.

Το πιο είναι επίρρημα και συνοδεύει επιρρήματα.

7.  Οριστικές αντωνυμίες: ο ίδιος,  η ίδια, το ίδιο,  μόνος-η-ο.

8.  Κτητικές αντωνυμίες: δικό μου, δικό σου, δικό του κ.τ.λ.

                                     Οι καταλήξεις των ρημάτων

-  άβω: ανάβω,  ράβω,  σκάβω,  θάβω

Εξαιρούνται: παύω,  αναπαύω

-αίνω: μαθαίνω,  συμπεραίνω,  ζεσταίνω,  τρελαίνω,  πηγαίνω, παθαίνω,     ανεβαίνω

Εξαιρούνται: μένω,  δένω,  πλένω

-εύω:  φυτεύω,  ζηλεύω,  ψαρεύω,  σημαδεύω,  χορεύω,  εκπαιδεύω

Εξαιρείται: κλέβω

-ώνω: οργώνω,  οργανώνω,  απλώνω,  διορθώνω,  καρφώνω,  μορφώνω

-είνω: κλείνω  ( την πόρτα ),  παρατείνω,  εντείνω,  προεκτείνω

-ίνω: πίνω,  κρίνω,  δίνω,  κλίνω ( το ρήμα ),  διακρίνω,  παραδίνω

-ύνω: λύνω,  ντύνω,  ξύνω,  μολύνω,  γδύνω

-έρνω: φέρνω,  σέρνω,  γέρνω

Εξαιρείται: παίρνω

-ήνω: ψήνω, σβήνω,  αφήνω,  στήνω

-ίζω: αρχίζω,  ποτίζω,  χτενίζω,  αγγίζω,  φωτίζω

Εξαιρούνται:  πήζω,  πρήζω,  δακρύζω,  δανείζω,  αθροίζω,  αναβλύζω,  συγχύζω

-βάλλω: αναβάλλω,  καταβάλλω,  αποβάλλω,  μεταβάλλω,  συμβάλλω

-ποιώ: τακτοποιώ,  τροποποιώ,  μεταποιώ

-σσω: αναπτύσσω,  απαλλάσσω

Εξαιρείται: αρέσω

-ττω: εισπράττω

Εξαιρείται: θέτω

ΟΙ ΜΕΤΟΧΕΣ

Στην Ενεργητική φωνή η μετοχή έχει κατάληξη –οντας ή –ώντας.

παίζω – παίζοντας

τραγουδώ – τραγουδώντας

ΠΡΟΣΟΧΗ! Η κατάληξη –ώντας όταν τονίζεται γράφεται με –ω.

Στην Ενεργητική φωνή μετοχή έχει μόνο ο Ενεστώτας.

Στην Παθητική φωνή η παθητική μετοχή έχει κατάληξη –μένος ή  -μμένος.

ΠΡΟΣΟΧΗ! Αν το ρήμα έχει χαρακτήρα π,β,φ, πτ τότε η μετοχή γράφεται με

–μμ: ράβω – ραμμένος,  γράφω – γραμμένος.

Οι παθητικές μετοχές κλίνονται όπως τα επίθετα.

Στην Παθητική φωνή μετοχή έχει μόνο ο Παρακείμενος.

Οι παθητικές μετοχές χρησιμοποιούνται στο λόγο ως επίθετα ή ως επιρρήματα.. Προσέχουμε τη διαφορά:

Η γιαγιά ήταν αγαπημένη απ’ όλους. (μετοχή)

Η αγαπημένη μου γιαγιά. (επίθετο)

Ζούσαμε αγαπημένα. (επίρρημα)

ΟΙ ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ

Μονοσύλλαβε προθέσεις:  με,  σε,  για, ως,  προς, εκ,  εν,  προ,  εις,  δια.

Δισύλλαβες προθέσεις: ανά,  κατά,  παρά, από, αντί,  μετά,  περί,  υπέρ,  υπό,  δίχως,  χωρίς,  επί.

Τρισύλλαβη: ίσαμε.

ΠΡΟΣΟΧΗ! Με είδε. (Είδε εμένα). Το με είναι αντωνυμία.

                     Θα έρθω με σας.      Το με είναι πρόθεση.  

ΟΙ ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ

Σύνδεσμοι λέγονται οι άκλιτες λέξεις που συνδέουν λέξεις ή προτάσεις.

1. Συμπλεκτικοί σύνδεσμοι:  και,  ούτε,  μήτε.

2.  Διαχωριστικοί σύνδεσμοι:  ή,  είτε.

3.  Αντιθετικοί σύνδεσμοι:  όμως,  ωστόσο,  ενώ,  αν και,  μολονότι.

4.  Συμπερασματικοί  σύνδεσμοι:   λοιπόν,  άρα,  επομένως,  ώστε.

5.  Επεξηγηματικός σύνδεσμος:  δηλαδή.

6.  Ειδικοί σύνδεσμοι:  ότι,  πως,  που.

7.  Χρονικοί σύνδεσμοι:  όταν, σαν , ενώ,  καθώς,  αφού,  πριν,  μόλις,  ώσπου,  όποτε.

8. Αιτιολογικοί σύνδεσμοι:  γιατί,  επειδή,  αφού.

9.  Υποθετικοί σύνδεσμοι:  αν,  σαν, άμα.

10.  Τελικοί  σύνδεσμοι:  να,  για να.

11.  Διστακτικοί  σύνδεσμοι:  μη(ν),  μήπως.

ΠΡΟΣΟΧΗ! 

·        ότι : ειδικός σύνδεσμος.

·        ό,τι : αναφορική αντωνυμία.

·        πως : ειδικός σύνδεσμος.

·        πώς : τροπικό επίρρημα.

·        που : ειδικός σύνδεσμος.

·        πού : τοπικό επίρρημα.

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ ΛΕΞΕΩΝ

-γεω: γεωγραφία,  γεωπόνος,  γεώτρηση,  γεωτρύπανο,  γεωμετρία,  γεωργός,  γεωλόγος.

-γειος:  Μεσόγειος,  υδρόγειος,  υπόγειος,  προσγείωση,  ισόγειο,  επίγειος, προσγείωση,  απογείωση.

-γαιο:  γαιοκτήμονας,  γαιάνθρακας.

-γη:  γηγενής (ντόπιος, ιθαγενής),  γήινος,  γήπεδο.

-οικος (=σπίτι): κατοικία,  οικόπεδο,  οικισμός,  ενοίκιο,  οικοδομή,  οικοδόμος,  οικογένεια,  νοικοκυρά,  οικοτροφείο, οικολογία, οικοδέσποινα, οικονομία, οικοσύστημα, μέτοικος, άποικος, πολυκατοικία

-ωόν (=αυγό):   ωάριο,  ωοθήκη, επωάζω (=κλωσσώ)

-αεί (=πάντα): αεικίνητος,  αειθαλής (=αυτός που δεν ρίχνει τα φύλλα του),  αείμνηστος (=θα τον θυμόμαστε πάντα),  αειφόρος.

-τηλέ (=μακριά): τηλεόραση, τηλέφωνο.

-φωνή:  τηλέφωνο,  ραδιόφωνο,  μικρόφωνο.

-αλληλο: αλληλογραφία,  αλληλοκατανόηση,  αλληλοβοήθεια,  αλληλεγγύη (=αλληλοϋποστήριξη).

-αμφί (=και από τις δύο μεριές):  αμφίβιο, αμφιβολία,  αμφισβητώ,  αμφίρροπος,  αμφιθέατρο.

-ημί (=μισό): ημιθανής,  ημισφαίριο,  ημικύκλιο,  ημίχρονο,  ημίωρο,  ημίθεος,  ημισέληνος,  ημίονος (=μουλάρι),  ημιαργία,  ημίδιπλος,  ημιτελικός,  ημιυπόγειο,  ημιώροφος.

--εισ:  εισπράττω,  εισιτήριο,  είσοδος,  εισαγωγή,  εισαγγελέας.

-μέταλλο: μεταλλικός,  μετάλλιο,  εκμεταλλεύομαι,  εκμετάλλευση.

-βίος (=ζωή):  βιοτεχνία,  βιολογία,  βιογραφία,  βιομηχανία, βιοπάλη,  μικρόβιο,  αμφίβιος,  υδρόβιος,  συμβίωση.

-ναυς (=πλοίο):  ναυτικό,  ναυμαχία,  ναύτης,  ναυτιλία,  ναυάγιο,  ναυπηγείο,  ναύαρχος,  ναύλα (=εισιτήριο πλοίου).

-ιχθύς (=ψάρι):  ιχθυοπωλείο,  ιχθυοτροφείο,  ιχθυόσκαλα.

δήμος:  δημότης,  δήμαρχος,  δημόσιο,  δημοτικό,  δημοκρατία,  δημοσιογράφος.

κοινός:  κοινωνία,  κοινότητα,  ανακοίνωση,  κοινόχρηστα.

κλήμα (αμπελιού):  κληματόφυλλα,  κληματαριά.

κλίμα (καιρός):  κλιματιστικό,  κλιματικές συνθήκες.

-ευ (=καλά):  εύκολα,  ευτυχώς,  ευτυχισμένος,  ευανάγνωστος,  εύγευστος,  ευκοίλια, εύκρατος.

δυσ (=δύσκολα, άσχημα):  δύσκολα,  δυστυχία,  δυστυχισμένος,  δύσπιστος, δυσανάγνωστος,  δύσχρηστος,  δυσφήμιση,  δυσεύρετο.

υπέρ:  υπερωκεάνιο,  υπερκόπωση,  υπεραστικό,  υπερεπείγον,  υπερδύναμη,  υπέροχος,  υπερβολικός,  υπερασπίζομαι,  υπερφυσικός,  υπέρογκος,  υπεράριθμος,  υπέρβαρος,  υπέρηχος,  υπέρυθρες.

ωφελώ (=χρησιμεύω):  ωφέλεια,  ωφέλιμος,  ωφελημένος.

οφείλω (=χρωστώ):  οφειλή,  όφελος,  οφειλέτης.

ίππος:  ιππότης,  ιπποκόμος,  ιππόδρομος,  ιππέας,  ιπποπόταμος,  Ιπποκράτης,  Φίλιππος.

χειρ (=χέρι):  χειροτεχνία,  χειροκρότημα, χειρουργείο, χειρουργός,  εργόχειρο,  αυτόχειρας (=αυτός που αυτοκτονεί), χειροποίητο,  χειρόγραφο,  αντίχειρας,  εγχειρίδιο (=μικρό μαχαίρι),  χειραψία.

ρις (=μύτη):  ρινόκερος,  ωτορινολαρυγγολόγος.

πυρ (=φωτιά):  πυροβολώ,  πυροσβέστης,  πυρκαγιά,  πυροτέχνημα,  πυρόπληκτος,  πυρήνας,   πύραυλος,  πυρετός.

καινός (=καινούριος):  Καινή Διαθήκη,  καινοτομία.

φύλλο:  φύλλωμα,  φυλλάδιο,  φυλλοβόλο.

φύλο:  φυλή,  ανδρικό φύλο,  γυναικείο φύλο.

φίλος: φιλικός,  φιλία,  φιλόξενος,  φιλόσοφος, φιλήσυχος, φιλάργυρος, φιλειρηνικός, φιλελεύθερος, φιλανθρωπία, φιλέλληνας, φιλόδοξος, φιλόλογος, φιλόπονος, φιλόπατρις, φιλότιμος, φιλόζωος, φιλομαθής, φιλότεχνος.

ύδωρ (=νερό): υδραγωγείο,  υδροφόρα, ύδρευση,  υδραυλικός,  υδρόγειος,  λειψυδρία,  υδρεία, κλεψύδρα,  υδρόβιος,  ενυδρείο,  υδρατμός,  υδροχόος.

παιδί:  παιδότοπος,  παιδίατρος,  παιδεύω,  εκπαίδευση,  εκπαιδευτικός.

πεδίο:  γήπεδο,  οροπέδιο, στρατόπεδο,  πεδιάδα,  πεδινός,  οικόπεδο.

 ημέρα:  ημερολόγιο, ημερομίσθιο, εφημερίδα, ημερίδα, καλημέρα

Πότε βάζουμε πολλή – πολύ  -  πολλοί

Α. πολλή + θηλυκό ουσιαστικό: Έβαλα πολλή ζάχαρη στο γάλα.

Β. πολύ + ουδέτερο ουσιαστικό: Ήπια πολύ νερό.

Γ. πολύ + επίθετο:  Έριξε πολύ δυνατή βροχή.

Δ. ρήμα  +  πολύ:  Έφαγα πολύ.

Ε. πολύ  +  επίρρημα:  πολύ μακριά

ΣΤ.  Στον πληθυντικό: πολλοί στρατιώτες

Κλίνουμε το επίθετο ο πολύς, η πολλή,  το πολύ

Ενικός αριθμός

Ον.	ο πολύς	η πολλή	το πολύ
Γεν.	του πολύ	της πολλής	του πολύ
Αιτ.	τον πολύ	την πολλή	το πολύ

Πληθυντικός αριθμός

Ον.	οι πολλοί	οι πολλές	τα πολλά
Γεν.	των πολλών	των πολλών	των πολλών
Αιτ.	τους πολλούς	τις πολλές	τα πολλά

ΠΟΤΕ ΒΑΖΟΥΜΕ ΕΝΩΤΙΚΟ

1. Ενωτικό βάζουμε στο συλλαβισμό των λέξεων: μή – νυ – μα.

2.  Ενωτικό βάζουμε μετά τις λέξεις: Αγια-,  Αϊ-,  γερο-,  γρια-,  θεια-,  κυρα-,  μαστρο-,   μπαρμπα-,  παπα-.

ΠΡΟΣΟΧΗ! Δεν παίρνουν ενωτικό οι λέξεις: καπετάν,  κυρ,  πάτερ

3.  Ταξιδέψαμε στην εθνική Αθηνών – Κορίνθου.

4.  Ν. Οικονόμου,  ηθοποιός – σκηνοθέτης.

5.  Γιάννης Γεωργίου – Παπαδόπουλος.

6.  Επισκεπτήριο 8 – 9μ.μ.

7. Στις ημερομηνίες: 15 – 8 – 2009.

ΠΟΤΕ ΒΑΖΟΥΜΕ  ΚΟΜΜΑ

1.  Όταν έχουμε ασύνδετο σχήμα: Αγόρασα μήλα,  πατάτες, λεμόνια, αχλάδια και ψωμί.

2.  Όταν έχουμε δευτερεύουσα πρόταση: Το πρωί ντύνομαι, πίνω το γάλα μου, παίρνω τη σάκα μου και φεύγω για το σχολείο.

3.  Όταν έχουμε κλητική προσφώνηση:  Νίκο,  έλα εδώ.

                                                                          Φέρε μου,  Γιώργο, τη μπάλα.

4.  Όταν η πρόταση αρχίζει με κάποιο επίρρημα:  Φυσικά,  θα έρθω.

                                                                                     Εντάξει, θα ετοιμαστώ   αμέσως.

Ναι, είμαι έτοιμος.

Όχι, έχω δουλειά.

5.  Όταν έχουμε κάποια επεξήγηση :

Ο κύριος Γιώργος,  ο Διευθυντής, πήρε σύνταξη. 

Ο Θανάσης, ο φίλος μου,  είναι άρρωστος σήμερα.

ΠΡΟΣΟΧΗ!

Δεν βάζουμε κόμμα όταν έχει: και, πως,  ότι,  ούτε..ούτε,  μήτε…μήτε,  να.      

Πώς αναγνωρίζουμε ρήματα

Φωνή:…………………………………………………

Συζυγία:………………………………………………

Χρόνος:……………………………………………….

Έγκλιση:………………………………………………

Πρόσωπο:……………………………………………..

Αριθμός:……………………………………………..

Πώς γίνεται η χρονική αντικατάσταση

Η χρονική αντικατάσταση γίνεται σε όλους τους χρόνους των ρημάτων, στο ίδιο πρόσωπο και στον ίδιο αριθμό.

ΧΡΟΝΟΙ	ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ	ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ
ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ
ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ
ΑΟΡΙΣΤΟΣ
ΕΞΑΚ. ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ
ΣΤΙΓΜ.  ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ
ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ
ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΣ
ΣΥΝΤ. ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ

ΠΩΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΕΠΙΘΕΤΑ

Τι μέρος του Λόγου είναι:……………………………….

Γένος:…………………………….

Αριθμός:……………………….

Πτώση:………………………….